Αγιουρβέδα και γιόγκα

«Ο άνθρωπος που μελετά μόνο ένα κλάδο της γνώσης δεν μπορεί να φτάσει στην αλήθεια. Πρέπει να προσπαθεί να κατακτήσει όσο το δυνατόν περισσότερες σχετικές επιστήμες.» Sushruta

Η επιστήμη της Αγιουρβέδα κερδίζει όλο και μεγαλύτερη αναγνώριση σε όλο τον κόσμο, ως ένα παραδοσιακό σύστημα φυσικής θεραπείας του σώματος – νου. Η Γιόγκα επίσης έχει γίνει παγκοσμίως γνωστή, ως ένα φυσικό σύστημα υγείας που τονίζει ότι οι στάσεις Γιόγκα βελτιώνουν τη δύναμη και την ευλυγισία του σώματος και ανακουφίζουν το στρες. Επιπλέον περιλαμβάνει ένα ολόκληρο σύστημα διαλογισμού που στόχο έχει την Αυτόπραγμάτωση. Εντούτοις, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που δεν κατανοούν το πόσο στενά συνδέονται η Γιόγκα και η Αγιουρβέδα μεταξύ τους και πόσο χρήσιμα αποτελέσματα δίνει η συνεργασία τους.

Η Γιόγκα, και ιδιαίτερα τα μονοπάτια του διαλογισμού της, αποτελεί την πνευματική διάσταση της Αγιουρβέδα, ενώ η Αγιουρβεδική δίαιτα, τα βότανα και οι υγιεινές συνήθειες της καθημερινής ζωής, αποτελούν την πρακτική πλευρά της γιογκικής πνευματικότητας. Οι ασκήσεις γιόγκα βελτιώνουν την υγεία και σε συνδυασμό με τις Αγιουρβεδικές υγιεινές αγωγές, συστήνονται για διάφορες ιδιοσυγκρασίες. Η Γιόγκα ως θεραπεία της αντιμετώπισης των ασθενειών, είτε πρόκειται για φυσικές είτε για νοητικές ασθένειες, αποτελεί μέρος της Αγιουρβέδα και παραδοσιακά χρησιμοποιείται σε συσχετισμό με την Αγιουρβεδική διάγνωση και συστάσεις. Για όσους θέλουν να ωφεληθούν από τη Γιόγκα και την Αγιουρβέδα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ιδιαίτερα για την ίαση προβλημάτων, πρέπει να συνδυάσουν και τις δύο αυτές στην καθημερινή τους ζωή. Η Γιόγκα και η Αγιουρβέδα ξεκίνησαν μαζί ως τμήμα του μεγαλύτερου συστήματος της Βεδικής επιστήμης, η οποία μεταβιβάστηκε σε εμάς από τους αρχαίους σοφούς, τους rishis των Ιμαλαΐων. Και οι δύο αναπτύχθηκαν από την ίδια φιλοσοφία, κουλτούρα και χώρα. Και οι δύο αντιμετωπίζουν τον άνθρωπο από την ίδια ολιστική γωνία. Και οι δύο είναι ειδικοί αρχαίοι Βεδικοί γνωστικοί κλάδοι, που συνδέονται με τις σχετικές Βεδικές τέχνες και επιστήμες όπως τη μουσική, το χορό, την αρχιτεκτονική κ.ά. Εύκολα μπορούν να ενσωματωθούν η μία μέσα στην άλλη σε ενιαίο σύνολο.

Η Αγιουρβέδα είναι η επιστήμη της ζωής, που μας βοηθά να συνειδητοποιήσουμε το πλήρες ανθρώπινο δυναμικό μας. Σύμφωνα με την Αγιουρβέδα, ο άνθρωπος αποτελείται από σώμα, αισθήσεις, νου και πνεύμα. Η Αγιουρβέδα θεωρεί ότι η ζωή είναι τόσο ψυχοπνευματικό όσο και φυσικό φαινόμενο. Σκοπός της είναι να δώσει τέλος στον πόνο, έτσι ώστε το κάθε άτομο να μπορεί να πραγματοποιήσει  τους τέσσερις στόχους της ζωής: Επιβίωση, πλούτο, ευχαρίστηση και απελευθέρωση (Dharma, Artha, Kama και Moksha). Για την επίτευξη της απελευθέρωσης, η Αγιουρβέδα εισέρχεται στο πεδίο της Γιόγκα και της πνευματικότητας.

Η Γιόγκα είναι η επιστήμη της απελευθέρωσης, η οποία έρχεται μέσα από τη σύνδεση του ατομικού εαυτού, με τον παγκόσμιο Εαυτό. Η Γιόγκα επεκτείνει τη στενή, περιορισμένη, εγωιστική προσωπικότητα, στην παντού διάχυτη, αιώνια και μακάρια κατάσταση της Αγνής Συνείδησης. Αν και σκοπός της Γιόγκα είναι η επίτευξη της απελευθέρωσης, ωστόσο δεν παραβλέπει τη σημασία της υγείας στη διαδικασία. Χωρίς τη σωστή φυσική και νοητική υγεία, δεν μπορούμε να ακολουθήσουμε αποτελεσματικά την πνευματική ζωή ή την ουσιαστική ζωή. Για να μπορέσει να κινηθεί στο πεδίο της υγείας, η Γιόγκα εισέρχεται στο χώρο της Αγιουρβέδα.

Η καθαρότητα του σώματος, του νου και του λόγου είναι ουσιαστικής σημασίας, τόσο για τη φυσική υγεία, όσο και για την πνευματική απελευθέρωση. Σχετικά με τη σωστή χρήση του σώματος, του νου και του λόγου, υπάρχουν τρία σημαντικά Σανσκριτικά κείμενα, που αποδίδονται όλα στον γνωστό Γιόγκι Patanjali, ο οποίος όχι μόνο ήταν ο κύριος δάσκαλος του συστήματος Γιόγκα, αλλά επίσης γιατρός και γραμματικός.

– Yoga Sutras του Patanjali – Το κλασικό έργο σχετικά με την επιστήμη της Γιόγκα για την κάθαρση του νου και την Αυτό-πραγμάτωση.

– Mahabhashya του Patanjali – Για την κάθαρση του λόγου, ένα σημαντικό έργο γραμμένο στη Σανσκριτική γλώσσα και γραμματική, τα κύρια ερμηνευτικά σχόλια σχετικά με τη γραμματική του Panini.

– Charaka Samhita του Charaka – Για την κάθαρση του φυσικού σώματος, το κύριο κείμενο της Αγιουρβέδα, με ερμηνευτικά σχόλια του Patanjali.

Η Αγιουρβέδα και η γιόγκα έχουν κοινή βάση

Τόσο η Αγιουρβέδα όσο και η Γιόγκα εξετάζουν την ανατομία, φυσιολογία και θεραπεία του ανθρώπινου σώματος με τον ίδιο τρόπο. Και οι δύο δέχονται το φιλοσοφικό σύστημα της Samkhya και τα εικοσιτέσσερα tattva (στοιχεία) της. Εάν εξετάσουμε τα κλασικά Γιογκικά και Αγιουρβεδικά κείμενα, θα βρούμε σε αυτά την ίδια ορολογία και προσέγγιση. Τόσο η Αγιουρβέδα όσο και η Γιόγκα βασίζονται στις τρεις gunas: Sattva, Rajas και Tamas. Και οι δύο τονίζουν την ανάπτυξη του Sattva ή την ιδιότητα της καθαρότητας του σώματος και νου. Και οι δύο χρησιμοποιούν τη θεωρία των πέντε μεγάλων στοιχείων, η Αγιουρβέδα περισσότερο για την κατανόηση του ανθρώπινου σώματος και η Γιόγκα περισσότερο για την κατανόηση του λεπτού σώματος και των chakras.

Τα γιογκικά εγχειρίδια συμβουλεύουν να μελετούμε την ανατομία με βάση τις Αγιουρβεδικές αρχές, διότι μόνο εάν κάποιος γνωρίζει αρκετά καλά την ανατομία μπορεί να εφαρμόσει σωστά τις γιογκικές πρακτικές. Από την άλλη, τα Αγιουρβεδικά εγχειρίδια, παρόλο που εξηγούν την ανατομία, τονίζουν ότι αυτή η μελέτη είναι ιδιαιτέρως καλή τόσο για τους θεραπευτές της Γιόγκα όσο και για γιατρούς. Η κλασική Γιόγκα χρησιμοποιεί τη θεωρία των dosha-ιστών της Αγιουρβέδα, προκειμένου να κατανοήσει τον τρόπο λειτουργίας του σώματος. Ομοίως, χρησιμοποιεί τη θεωρία γεύσης-ενέργειας της Αγιουρβέδα για να κατανοήσει τις τροφές και τα φάρμακα. Ότι η υγεία του σώματος εξαρτάται από την ισορροπία των doshas, ιστών και άχρηστων ουσιών εξηγείται στην Hatha Yoga Pradipika, το πιο σημαντικό κείμενο της Hatha Yoga. Για την εξήγηση της ανθρώπινης ανατομίας και οι δύο επιστήμες χρησιμοποιούν την ίδια ορολογία των αιμοφόρων αγγείων (Shira), των νεύρων (Dhamanya) και των ιστών (Dhatus).

Τα εγχειρίδια της Γιόγκα χρησιμοποιούν την Αγιουρβεδική ορολογία των doshas και την πεπτικής φωτιάς Agni, για να εξηγήσουν τις επιδράσεις των στάσεων και την Pranayama. Για να περιγράψουν τη θεραπευτική χρήση των στάσεων, χρησιμοποιούν την Αγιουρβεδική ονοματολογία των ασθενειών. Έχει ήδη αναφερθεί με σαφήνεια ότι όπου συναντιούνται περιορισμοί στην Αγιουρβεδική θεραπεία, ο ασθενής πρέπει να συμβουλευθεί ένα δάσκαλο της Γιόγκα. Ομοίως, οι παρενέργειες που μπορεί να προκληθούν από τη λανθασμένη εκτέλεση των πρακτικών Γιόγκα, μπορούν να αντιμετωπίζονται από τις Αγιουρβεδικές θεραπείες.

Η Αγιουρβέδα χρησιμοποιεί την έννοια της Agni-Soma, που τονίζεται στα Γιογκικά και Βεδικά κείμενα. Πρόκειται για τις δύο αρχές που διέπουν όλες τις δραστηριότητες του σύμπαντος, καθώς και τον άνθρωπο. Η δεξιά πλευρά του ανθρώπινου σώματος κυριαρχείται από τον Ήλιο-Agni, ενώ η αριστερή πλευρά από τη Σελήνη-Soma. Αυτή η αρχή χρησιμοποιείται για τη σύσταση αναπνοής από το αριστερό ή δεξί ρουθούνι σε ορισμένες ασθένειες.

Τόσο η Γιόγκα όσο και η Αγιουρβέδα τονίζουν το ρόλο της Prana και των πέντε μορφών της (prana, apana, vyana, samana και udana). Και οι δύο επιστήμες διδάσκουν ότι ο έλεγχος των αισθητηρίων οργάνων είναι ουσιαστικής σημασίας για την ευτυχία. Η Αγιουρβέδα περιγράφει τη λανθασμένη χρήση των αισθήσεων ως μία από τις κύριες αιτίες των ασθενειών, ενώ η Γιόγκα την περιγράφει ως μία από τις κύριες αιτίες της πνευματικής σκλαβιάς.

Η Αγιουρβέδα δέχεται την γιογκική αρχή, ότι η υγεία του σώματος εξαρτάται από την υγεία και ισορροπία του νου. Ο νους είναι από τη φύση του ασταθής όπως ο υδράργυρος και μπορεί εύκολα να διαταραχθεί και να διασαλευθεί. Πρέπει να παραμένει ήρεμος και να μπορεί να χαλιναγωγήσει αισθήματα όπως θυμό, φόβο και απληστία, διαφορετικά θα οδηγήσει, όχι μόνο σε ψυχολογικά, αλλά και σε φυσικά προβλήματα, αφού θα μας εξωθεί σε λανθασμένες πράξεις. Η τακτική εφαρμογή της Pranayama ή γιογκικής αναπνοής βοηθά στον έλεγχο του νου και η Αγιουρβέδα την χρησιμοποιεί ακριβώς για το σκοπό αυτό.

Υπάρχει μια συσχέτιση ανάμεσα στο νου και το Vata, τη βιολογική ιδιοσυγκρασία του αέρα. Ένας υγιής νους μπορεί να ελέγχει το Vata και ο έλεγχος επί του Vata, διατηρεί με τη σειρά του το νου υπό έλεγχο. Νους και Vata σχετίζονται αμοιβαία και αυτή η αλληλεπίδρασή τους, καθορίζει τον τρόπο λειτουργίας του καθενός. Για παράδειγμα, όταν διαταραχθεί το Vata ή νευρική ενέργεια, ανάλογα διαταράσσεται ο νους. Όταν ο νους είναι ήρεμος, τότε και τα νεύρα μας θα είναι ήρεμα. Αυτή η θεωρία προβάλλει και στις δύο επιστήμες.

Η Αγιουρβέδα υποστηρίζει ότι οι πρακτικές υγείας και οι θεραπείες πρέπει να υιοθετούνται με κλιμακωτό τρόπο. Ομοίως, η Hatha Yoga Pradipika δηλώνει ότι οι στάσεις και η Pranayama πρέπει να γίνονται σταδιακά. Και τα δύο συστήματα στοχεύουν σε σταδιακές και φυσικές εσωτερικές αλλαγές και όχι σε αναγκαστικά, επιφανειακά και συμπτωματικά αποτελέσματα. Τόσο η Γιόγκα όσο και η Αγιουρβέδα συνεργάζονται με τη Φύση για την πρόκληση αυτών των αλλαγών, αποκαλύπτοντας τις βαθύτερες δυνάμεις της και το υψηλότερο δυναμικό της. Δεν ακολουθούν το επιθετικό και φορτικό μοντέλο της βιοχημικής ιατρικής, αλλά αντλούν τις αγαθοεργές ενέργειες από το Σύμπαν.

Για τη διατήρηση της υγείας, η Γιόγκα συστήνει στο άτομο διατροφή και τρόπο ζωής ανάλογα με την Αγιουρβεδική ιδιοσυγκρασία του κάθε ατόμου. Για τη διατήρηση της νοητικής υγείας, η Αγιουρβέδα συστήνει στο άτομο να ακολουθήσει τις ηθικές αγωγές, π.χ. μη-βία και φιλαλήθεια, και τις άλλες Yamas και Niyamas αρχές της Γιόγκα. Για να αποκομίσει το άτομο τα μέγιστα οφέλη της Rasayana ή της θεραπείας ανανέωσης ειδικότερα, πρέπει να ακολουθεί οπωσδήποτε αυτές τις ηθικές συμπεριφορές. Στην εξήγηση των διαφόρων ασκήσεων, ο Sushruta δίνει ιδιαίτερη έμφαση στις στάσεις γιόγκα ως την καλύτερη γενική άσκηση για κάθε τύπο ανθρώπου.

Τόσο η Γιόγκα όσο και η Αγιουρβέδα, υποστηρίζουν τη χρήση δίαιτας, βοτάνων, ασκήσεων, προσευχής-mantra και διαλογισμού για τη φυσική και νοητική υγεία. Από την άποψη αυτή, η Αγιουρβέδα τονίζει τη χρήση αυτών των μέτρων για τη θεραπεία των ασθενειών, ενώ η Γιόγκα τα χρησιμοποιεί για την κάθαρση του νου. Για τις νοητικές και συναισθηματικές διαταραχές, η Αγιουρβέδα περιέχει ειδικές ψυχολογικές και πνευματικές θεραπείες, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις προσευχές-matra, στο διαλογισμό και στην αύξηση του Sattva ή ιδιότητα της καθαρότητας του νου.

Κοινός στόχος της γιόγκα και της Αγιουρβέδα: απελευθέρωση

Η Γιογκική επιστήμη εξηγεί ότι για να μπορέσει να επιτύχει ο άνθρωπος την απελευθέρωση, πρέπει να εισέλθει βαθιά στο φυσικό του σώμα και περνώντας μέσα από τα λεπτότερα σώματα να φτάσει στον εσωτερικό Ανώτερο Εαυτό του ή Καθαρή Συνείδηση.

• Ο άνθρωπος περνά από το φυσικό «περίβλημα» (Annamaya Kosha), το οποίο είναι κατασκευασμένο από ογκώδη στοιχεία, στο Πρανικό ή ενεργειακό «περίβλημα» (Pranayama Kosha), το οποίο αποτελείται από ζωτική ενέργεια και τις εκδηλώσεις της (τα πέντε pranas).

• Κατόπιν ο άνθρωπος περνά στο νοητικό «περίβλημα» (Manomaya Kosha) και το πεδίο των αισθητήριων εντυπώσεων.

• Από εκεί, προχωρά στο «περίβλημα» της σοφίας (Vijnanamaya Kosha), όπου κατανοεί την Αλήθεια.

• Τέλος, εισέρχεται στο «περίβλημα» της ευδαιμονίας (Anandamaya Kosha), το οποίο είναι κάτοχος της πιο βαθιάς χαράς και αγάπης.

• Από εκεί, μπορεί να υπερβεί όλα αυτά τα «περιβλήματα» και τελικά να επιτύχει την απελευθέρωση ή την κατάσταση της Αγνής Συνείδησης (Purusha).

Η Αγιουρβέδα μας βοηθά να διατηρούμε σε αρμονία το φυσικό, το ζωτικό και το νοητικό μας «περίβλημα». Η Γιόγκα ασχολείται με βαθύτερα «περιβλήματα» και επιπλέον μας οδηγεί στην Purusha, την Αγνή Συνείδηση, τον Ανώτερο Εαυτό.

Και μη ξεχνάμε:… Άνθρωπος ετυμολογικά σημαίνει: Άνω Θρώσκω…

-Σοφία Παπαδοπούλου, Χημικός – Ερευνήτρια Ayurveda, Πρόεδρος ΕΛ.Ε.Μ.Ε.Ε.Α. (Ελληνική Εταιρεία Μελέτης και Εφαρμογής Επιστήμης Αγιουρβέδα)