Αν και το χριστουγεννιάτικο δέντρο έχει πλέον γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της εμπορικής εκμετάλλευσης της γιορτής των Χριστουγέννων, κανείς δεν μπορεί να φανταστεί Χριστούγεννα χωρίς τη ζεστασιά του. Το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου ήρθε στην Ελλάδα μαζί με τους Βαυαρούς, αλλά συνδέεται με εορτασμούς, έθιμα και λατρείες που χάνονται στα βάθη των αιώνων.
Το χριστουγεννιάτικο δέντρο έκανε την πρώτη του εμφάνιση στην Ελλάδα το 1933 και ήρθε μαζί με τον Όθωνα και τη Βαυαρική δυναστεία ως γερμανικό έθιμο. Από το 1950 και μετά, το δέντρο άρχισε να καθιερώνεται σε όλα τα ελληνικά σπίτια αντικαθιστώντας το ελληνικό καραβάκι. Το καραβάκι εμφανίστηκε λίγο μετά την τουρκοκρατία, όταν οι Έλληνες προσπάθησαν να αναπτύξουν τη ναυτιλία και το εμπόριο. Έτσι, όταν κατά την περίοδο των Χριστουγέννων, οι ναυτικοί γύριζαν στα σπίτια τους για τις γιορτές, οι νοικοκυρές στόλιζαν ένα καράβι.
Το χριστουγεννιάτικο δέντρο δεν είναι, όμως, ακριβώς γερμανικό έθιμο, αφού συνδέεται στις διάφορες μορφές του με εορτασμούς και παραδόσεις που χάνονται στα βάθη των αιώνων. Η παράδοση να στολίζονται δέντρα ή κομμάτια δέντρων υπήρχε σε όλες τις θρησκείες από την αρχαιότητα.
Κάποιοι ερευνητές, μάλιστα, θεωρούν ότι οι χριστουγεννιάτικες δοξασίες και παραδόσεις, μαζί τους και το χριστουγεννιάτικο δέντρο, αποτελούν ένα μίγμα από κατάλοιπα της λατρείας του Σατούρνο (θεότητα που ταυτίζεται με τον Κρόνο) κι άλλων δοξασιών που αναμίχθηκαν με τις χριστιανικές, για να ξεχαστεί στο πέρασμα των αιώνων η αρχική τους προέλευση. Ακόμα και στην αρχαία λατρεία της Κυβέλης συναντάμε το στολισμό του δέντρου. Γενικά, η συνήθεια να χρησιμοποιούνται πράσινα κλαδιά στις γιορτές απαντάται αρκετά στους αρχαίους Έλληνες. Επίσης, οι Ρωμαίοι στις καλένδες κρεμούσαν στις πόρτες και στα παράθυρα κλαδιά δέντρων, τα οποία στόλιζαν με γιορτινά φαναράκια.
Στη Β. Ευρώπη, οι Βίκινγκς χρησιμοποιούσαν το δέντρο στις τελετές τους ως σύμβολο αναγέννησης που σηματοδοτούσε το τέλος του χειμώνα και τον ερχομό της άνοιξης και της αναγέννησης της μητέρας Φύσης. Στην αρχαία Αγγλία, όπως και στην Γαλλία, οι γνωστοί μας Δρυίδες στόλιζαν με φρούτα και κεριά βελανιδιές προς τιμήν των Θεών τους. Η επιλογή του έλατου, κατά μία ερμηνεία, έγινε από τον Άγιο Βονιφάντιο για να σβήσει την ιερότητα που απέδιδε ο κόσμος μέχρι τη στιγμή εκείνη (κατάλοιπο της ειδωλολατρίας) στη δρυ. Έτσι, το έλατο έγινε σύμβολο χριστιανικό και ειδικότερα των Χριστουγέννων.
Οι Γερμανοί φαίνεται ότι ήταν οι πρώτοι οι οποίοι έβαλαν το Χριστουγεννιάτικο δέντρο σπίτι τους. Το διακοσμούσαν με καρύδια, μπισκότα και κάθε είδους φαγώσιμα και κεριά θέλοντας να συμβολίσουν τα θεία δώρα που έκαναν οι Μάγοι στο νεογέννητο Χριστό. Στα κλαδιά του κρεμούσαν «καρπούς», όπως μήλα, καρύδια, αμύγδαλα αλλά και μικρά καλαθάκια με ζαχαρωτά. Παράλληλα, το έλατο, λόγω σχήματος, ήταν ιδανικό για να στολίζονται τα κλαδιά του με τα δώρα της φύσης και, έτσι προέκυψε το χριστουγεννιάτικο δέντρο με τη μορφή που διασώζεται στις μέρες μας.
Ο πρόδρομος του χριστουγεννιάτικου δέντρου στην Ελλάδα είναι το παραδοσιακό Χριστόξυλο. Αυτό το συναντάμε κυρίως στα χωριά της Βορείου Ελλάδος. Κάθε Χριστούγεννα ο πατέρας ή ο παππούς κάθε οικογένειας ψάχνει στα δάση ή στα χωράφια ένα μεγάλο γερό κούτσουρο από πεύκο ή ελιά κυρίως, όπου θα μπει στο τζάκι και θα καίει όλο το 12ήμερο των γιορτών από τα Χριστούγεννα ως τα Φώτα.
Το Χριστόξυλο, σύμφωνα με την παράδοση, καθαρίζει την παλιά καπνιά του τζακιού και φέρνει την καλοτυχία. Κύρια όμως ευεργεσία που παρέχει στο σπίτι είναι η προστασία του νοικοκυριού από τα παγανά ή καλικάντζαρους που μπαίνουν στο σπίτι από τις καμινάδες και κλέβουν ή κάνουν ζημιές στο νοικοκυριό. Καίγοντας το Χριστόξυλο η παράδοση λέει ότι «ζεσταίνεται ο Χριστός στην κρύα σπηλιά της Βηθλεέμ». Οι νοικοκυραίοι είναι υποχρεωμένοι να κρατάνε την φωτιά μέχρι των Φώτων, όπου και αποσύρονται τα παγανά κάτω από τη γη και σταματάνε οι επιδρομές στα σπίτια.
Ό,τι δέντρο κι αν στολίσετε, πάντως φέτος, μην ξεχνάτε τα «καλικατζαράκια» της οικολογικής συνείδησης, τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και την ματαιοδοξία του πράγματος. Πολλές εναλλακτικές λύσεις για δέντρο μπορείτε να βρείτε στην αγορά, ενώ μπορείτε αντί για στολίδια να δημιουργήσετε τις δικές σας κατασκευές (από φρούτα, καρπούς, φύλλα) που θα αντικαταστήσουν τις παραδοσιακές μπάλες. Και μην ξεχνάτε την οικονομία στο ρεύμα… Δεν χρειάζονται πολλές φωταψίες.
-της Ειρήνης Κάρου
Σχολιάστε το άρθρο