Δημοφιλές βότανο της Ελλάδας
Για να ονομάσει κάποιος όλες τις ιδιότητες της Μέντας, πρέπει να ξέρει πόσα ψάρια κολυμπούν στον Ινδικό Ωκεανό. Φυσιοδίφης 12ος αιών.
Και μέντα και δυόσμος και φλισκούνι, καθώς πρόκειται για φυτά όχι μόνο της ίδιας οικογένειας χειλανθών (Labiatae), αλλά και του ίδιου γένους Mentha.
Η μέντα, μίνθος ή δύοσμος των αρχαίων Ελλήνων, η μέντα του Πλίνιου, η μίνθη του Θεόφραστου. Κατά τον Θεόφραστο η άγρια Μέντα (σισύμβριον) εξελίχθηκε στην ήρεμη μορφή (μίνθα ή μέντα). Έτσι έχουμε 3 βασικά είδη: α) Μέντα (Mentha piperita), β) Δυόσμος (Mentha spictata), γ) Φλυσκούνι (Mentha pulegium) με τονωτικές ιδιότητες.
Μυθολογία
Το όνομα μέντα προέρχεται από την αρχαία ελληνική μίνθη, λόγω της δυνατής οσμής της (ηδύοσμος).
Η Μίνθη ήταν μία όμορφη νύμφη που ερωτεύθηκε ο Πλούτωνας, θεός του κάτω κόσμου. Η Περσεφόνη, γυναίκα του Πλούτωνα, θύμωσε και προσπάθησε να την εκδικηθεί. Ο Πλούτωνας μεταμόρφωσε τότε την ερωμένη του στα βουνά της Πελοποννήσου, σ’ ένα αρωματικό φυτό, τη Μίνθη. Έτσι το φυτό είναι αφιερωμένο στον Πλούτωνα.
Βοτανική οικολογία
Η μέντα φύεται στην βόρεια και κεντρική Ευρώπη και στην Ελλάδα. Ευδοκιμεί σε πεδινές και υγρές περιοχές. Στην ευρύτερη εξάπλωση του φυτού συνέβαλε ο Άγγλος βοτανολόγος Knigge το 1780, ο ποίος το περιέγραψε και το απεικόνισε.
Υπάρχουν 30 είδη μέντας. Πολλαπλασιάζεται με παραφυάδες (αγενώς). Αρωματικό φυτό, γνωστό από την αρχαιότητα (στη Γραμμική Β΄ υπάρχουν συχνές αναφορές για την μέντα κατά τη Μινωϊκή εποχή ήταν ένα από τα βότανα που συγκεντρώνονταν στις αποθήκες των ανακτόρων και χρησιμοποιούνταν για την παρασκευή αρωμάτων).
Είναι πολυετής πόα, όρθιας ανάπτυξης και έχει βλαστούς τετραγωνικής διατομής, ύψους 60-90 εκ.με έντονα χαρακτηριστική οσμή. Έχει φύλλα πράσινα αυγοειδή – λογχοειδή, πριονωτά. Άνθη μυρωδάτα, ρόδινα ή ιώδη. Ανθίζει Ιούνιο – Αύγουστο.
Τα φύλλα και τα άνθη της συλλέγονται για ιαματική χρήση λίγο πριν την άνθιση, δύο – τρεις φορές τον χρόνο, για χρήση ξηρής δρόγης (το μέρος του φυτού που χρησιμοποιείται για φαρμακευτική χρήση), ενώ για αιθέριο έλαιο η συλλογή γίνεται σε πλήρη άνθιση (η συλλογή γίνεται μία φορά τον χρόνο).
Το αιθέριο έλαιο έχει κύριο συστατικό την μενθόλη με αρωματικές και δροσιστικές ιδιότητες. Σήμερα η κοινή μέντα (Mentha piperita) προτιμάται φαρμακευτικά στη Δύση.
Οι Κινέζοι φαίνεται να είχαν από αρχαιοτάτων χρόνων γνώση του φυτού, χρησιμοποιούσαν την μέντα των αγρών (Mentha arvensis) γνώστη ως bo he.
Ο Ιπποκράτης χρησιμοποιούσε την μέντα ως θερμαντική, διουρητική και για το σταμάτημα του εμετού. «Διαίτης ΙΙ», «Μίνθη θερμαίνει και ουρέεται και εμμέτους ίστησι…».
Ο Διοσκουρίδης γράφει: «ηδύοσμον, οι δε μίνθην γνώριμον βότανον, δύναμιν έχον θερμαντικήν, στυπτικήν, ξηραντικήν», επίσης αναφέρει: «Αφροδίσιά τε ερεθίζει…».
Ο Σαίξπηρ την αναφέρει ως διεγερτική με λεβάντα και δενδρολίβανο.
Ο χαρακτήρας του βοτάνου – δράσεις
Δίνει δριμεία, ξηρή και δροσιστική γεύση. Τα πλούσια συστατικά της σε μινθέλαιο, ταννίνες, φλαβονοειδή, τοκοφερόλες, χολίνη, κ.α., της χαρίζουν πολλές ιδιότητες και δράσεις για χρήσιμες ενδείξεις.
Η μέντα είναι: σπασμολυτική, τονωτική, χολαγωγή, άφυση (για αέρια στομάχου αυξάνει τις εκκρίσεις του πεπτικού και της χολής). Τα αποξηραμένα φύλλα και άνθη της μέντας χαλαρώνουν τους μυς του πεπτικού και έτσι βοηθούν σε δυσπεψία, μετεωρισμό, και ανακουφίζουν από εντερικό κολικό. Επίσης, είναι χαλαρωτική των αγγείων.
Στη λαϊκή ιατρική τα αποξηραμένα φύλλα και άνθη χρησιμοποιούνται ως εγχύματα (τσάϊ): Χρησιμοποιούμε 1 κουταλάκι τσαγιού γεμάτο βότανο για ένα φλιτζάνι νερό. Χύνουμε το βρασμένο νερό πάνω στα ξηρά φύλλα και άνθη, και το αφήνουμε για 5 λεπτά, έως ότου το τσάϊ γίνει ανοικτοπράσινο. Πίνουμε, αφού το σουρώσουμε, 1-4 φλιτζάνια την ημέρα, χλιαρό ή παγωμένο».
Τα παραπάνω βοηθούν σε διαταραχές του πεπτικού, σε πόνους, (νευραλγίες, δυσμηνόρροιες), σε κυστίτιδες, δηλητηριάσεις (ως αντισηπτικό), επίσης προκαλούν εφίδρωση (βοηθούν να πέσει ο πυρετός, στη γρίπη), μειώνουν τη ναυτία στα ταξίδια.
Επίσης, η μέντα χρησιμοποιείται σαν βότανο μαλακτικό, εμμηναγωγό, καταπραϋντικό, διουρητικό κ.λπ. Η Μέντα είναι εφιδρωτική αλλά δροσιστική εσωτερικά.
Παραδοσιακές χρήσεις
Ακόμα, η μέντα είναι μαλακτική και αποχρεμπτική, βοηθάει σε λαρυγγίτιδες, άσθμα.
Κομπρέσσα φτιάχνεται από μουσκεμένο επίθεμα σε έγχυμα μέντας, για δρόσιση φλεγμονωδών αρθρώσεων, για ρευματισμούς ή νευραλγίες και ισχιαλγία.
Εισπνοή ατμών βρασμένων φύλλων βοηθάει στη ρινική συμφόρηση, (όχι αιθέριο έλαιο γιατί είναι ερεθιστικό κυρίως σε βρέφη): Βάλτε μερικά φύλλα Μέντας σε βραστό νερό και εισπνεύσατε για να ανακουφίσετε το μπούκωμα της μύτης.
Βοηθά σε αϋπνία, κεφαλαλγία, κράμπες. Για αδυνάτισμα: μαζί με λουΐζα, υβίσκο, μελισσόχορτο και γλυκόρριζα (αφέψημα).
Ειδικές προφυλάξεις από τη χρήση μέντας
Όχι χρήση κατά τη διάρκεια της γαλουχίας. Μειώνει τη ροή του γάλακτος. Μη δίνετε καμία μορφή μέντας σε βρέφη. Αντενδείκνυται σε έλκος στομάχου και σε γαστροεισοφαγική παλλινδρόμηση.
Είναι αντίδοτο στα ΟΜΟΙΟΠΑΘΗΤΙΚΑ φάρμακα. Να μη χρησιμοποιείται, όπως επίσης ο καφές και η καμφορά.
Άλλες χρήσεις μέντας
Αρωματοποιία, ποτοποιία (λικέρ Μέντας), καραμέλες Μέντας κατά του κρυολογήματος και του βήχα.
Στους κήπους ή σε γλάστρες, καλλιεργείται ο δυόσμος. Ο δυόσμος διαφέρει από την μέντα στην σύνθεση του αιθερίου ελαίου και την οσμή του. Υπάρχει ο δυόσμος ή αβάρσαμος της Κρήτης, αλλά και ο άγριοδυόσμος ή καλαμίθρα. Ο Δυόσμος και ο αγριοδυόσμος αυτοφύονται στα Θεσσαλικά βουνά, Πίνδο κ.α., και συλλέγεται όλο τον χρόνο.
Στη λαϊκή ιατρική ο χυμός δυόσμου χρησιμοποιείται για πόνους αυτιών.
Αφέψημα από ξηρό φυτό αγριοδυόσμου μειώνει την χοληστερίνη. Δεν συνιστάται η μακροχρόνια λήψη, γιατί επιβαρύνει το συκώτι και το αφέψημα από χλιαρό φυτό, γιατί προκαλεί ενόχληση στο στομάχι.
Για δυσπεψία: φτιάχνουμε χυμό από 1 φέτα φρέσκο τζίντζερ, 1 ακτινίδιο, 1 ανανά και 1/2 χούφτα φρέσκο δυόσμο. Επίσης, για απομάκρυνση κουνουπιών, τρίψτε φύλλα δυόσμου στα χέρια σας.
Στη μαγειρική ο δυόσμος αρωματίζει σούπες, ενώ σάλτσα δυόσμου χρησιμοποιείται σε αρνί, θαλασσινά με σκόρδα και μαϊντανό (μοναχός Αγάπιος ο Λάνδος).
Τέλος το δροσιστικό ποτό αϊράνι γίνεται με γιαούρτι και νερό ή ξυνόγαλα, λίγο αλάτι και λίγο ψιλοκομμένο δυόσμο. Στην υγειά σας!
-Νικόλαος Σαμαρίδης Βοτανολόγος Α.Π.Θ. , Nsamaridis@in.gr, τηλ. 6944.899.999
* Καμία συνταγή παραδοσιακών χρήσεων δεν υποκαθιστά ιατρική θεραπευτική αγωγή. Για κάθε χρήση βοτάνου ως θεραπευτικού, να ενημερώνεται ο θεράπων ιατρός.
Σχολιάστε το άρθρο