Στη σύγχρονη κοινωνία που ζούμε, οι ρυθμοί είναι τέτοιων ταχυτήτων που τις περισσότερες φόρες αδυνατούμε να ακολουθήσουμε. Οι πληροφορίες γύρω μας είναι πολλές και οι επιλογές που έχουμε ακόμα περισσότερες. Έτσι, γινόμαστε τόσο ανυπόμονοι και τόσο απαιτητικοί, που εν τέλει οδηγούμαστε σε λάθος επιλογές, με κύριο γνώμονα την ταχύτητα και όχι την ποιότητα.
Στην αρχαία ελληνική μυθολογία οι ώρες ήταν οι φύλακες του ουρανού και του Ολύμπου. Μέσα στους αιώνες κατέληξαν να συμβολίζουν τις εποχές του χρόνου και τελικά τις υποδιαιρέσεις της ημέρας. Ήταν κόρες του Δία και τις Θέμιδος και κατά τον Ησίοδο ονομάζονταν Ευνομία, Δίκη και Ειρήνη. Ίσως, τα μυθολογικά ονόματα των ωρών να μας προετοιμάζουν για τη βαρύτητα του συμβολισμού του χρόνου.
Το να ορίσουμε το χρόνο δεν είναι εύκολη υπόθεση, καθώς τον ορισμό του διεκδικούν διαφορετικά πεδία, όπως π.χ. η θρησκεία, η φιλοσοφία, η επιστήμη.
Μπορούμε να πούμε ότι ο χρόνος είναι ένα στοιχείο ενός συστήματος μέτρησης και χρησιμοποιείται για να ορίσουμε τη σειρά των γεγονότων, να συγκρίνουμε τη διάρκεια αυτών και γενικότερα να ορίσουμε την κίνηση μας μέσα στο χώρο που βρισκόμαστε.
Η φύση του χρόνου φαίνεται να παίζει κεντρικό ρόλο, όσον αφορά την ύπαρξή μας, καθώς ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον χρόνο καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το πώς βιώνουμε τον κόσμο γύρω μας. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι η αντίληψη του χρόνου επηρεάζει πολλαπλώς και τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον ίδιο μας τον εαυτό.
Ο χρόνος καθορίζει την κοινωνική και οικονομική διάταξη καθώς, ας μη ξεχνάμε, «ο χρόνος είναι χρήμα». Από υπαρξιακής άποψης, λόγω του γεγονότος ότι γνωρίζουμε πως είμαστε όντα με ημερομηνία λήξης, κοινώς θνητοί, ο χρόνος φαίνεται να παίρνει τεράστιες και συνεχώς μεταβαλλόμενες διαστάσεις μέσα στο νου μας.
Σε γενικές γραμμές ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον χρόνο είναι γραμμικός. Δηλαδή το πέρασμα του χρόνου σηματοδοτεί τα διάφορα στάδια ωρίμανσης και τελικά, τον αναπόφευκτο θάνατό μας. Είναι ακριβώς αυτή η απειλητική διάσταση του χρόνου, που από την μία μας κινητοποιεί και ενδυναμώνει το κίνητρο για δημιουργικότητα και συλλογή εμπειριών, και από την άλλη μας αγχώνει και μας γεμίζει αγωνία και φόβο.
Βέβαια, ας μη ξεχνάμε τη θεωρία του Αϊνστάιν, που προτείνει μία άλλη διάσταση αντίληψης του χρόνου, αυτή της σχετικότητας. Η σχετικότητα του χρόνου μπορεί να μας γεμίσει ανακούφιση και να μας υπενθυμίσει ότι μπορούμε να έχουμε κι εμείς κάποιο έλεγχο πάνω στο πέρασμα του. Εδώ, αλληλεπιδρούμε με το χρόνο, είμαστε ενεργοί συμμετέχοντες κι όχι μόνο παθητικοί παρατηρητές.
Χρόνος, ψυχολογία και συνείδηση
Στη σύγχρονη κοινωνία που ζούμε, οι ρυθμοί είναι τέτοιων ταχυτήτων που τις περισσότερες φόρες αδυνατούμε να ακολουθήσουμε. Οι πληροφορίες γύρω μας είναι πολλές και οι επιλογές που έχουμε ακόμα περισσότερες.
Σ’ αυτό τον πολύ γρήγορο χορό του χρόνου, πιεζόμαστε όλο και περισσότερο να χωρέσουμε κυριολεκτικά τα πάντα. Έτσι όμως η πίεση που νιώθουμε είναι ασφυκτική και ο χρόνος που διαθέτουμε για κάθε μας δραστηριότητα όλο και λιγότερος. Το αποτέλεσμα αυτής της συνθήκης είναι ότι ασχολούμαστε όλο και πιο επιφανειακά, αλλά και πιο αγχωτικά με αυτά που είτε μας ευχαριστούν, είτε ανήκουν στο πλαίσιο των υποχρεώσεών μας.
Από την άλλη, γινόμαστε τόσο ανυπόμονοι και τόσο απαιτητικοί, που εν τέλει οδηγούμαστε σε λάθος επιλογές, με κύριο γνώμονα την ταχύτητα και όχι την ποιότητα.
Μπορούμε άραγε να ξεγελάσουμε τον χρόνο, ή αυτός καταφέρνει πάντα να είναι ο κυρίαρχος του παιχνιδιού;
Φαίνεται ότι ο εγκέφαλος μας έχει ένα δικό του σύστημα επεξεργασίας του χρόνου, με τις χημικές ουσίες να επηρεάζουν και να καθορίζουν το πώς εμείς τελικά θα τον αντιληφθούμε. Είναι γνωστό σε όλους μας ότι αντιλαμβανόμαστε διαφορετικά κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες το πέρασμα π.χ. της μίας ώρας. Αυτό που ο Jean Piaget ονόμασε «lived time».
Γιατί όμως συμβαίνει αυτό;
Η επιτάχυνση ή επιβράδυνση του χρόνου εξαρτάται από τη διάθεσή μας. Και όπως ξέρουμε η διάθεσή μας επηρεάζει το ποιές ουσίες θα εκκρίνει ο εγκέφαλός μας. Για παράδειγμα, όταν είμαστε σε εγρήγορση και περνάμε ευχάριστα, τότε ο χρόνος «περνά πιο γρήγορα». Αυτό είχε διαπιστώσει και ο Σαίξπηρ γράφοντας «ηδονή και δράση κάνουν το χρόνο να φαίνεται λίγος». Αντίθετα όταν ο ψυχισμός μας είναι άτονος, ταλαιπωρημένος και νιώθουμε κακόκεφοι τότε ο χρόνος «περνά αργά».
Επίσης, ο Stephen Hawking ο διάσημος φυσικός, μας προειδοποιεί ότι ο χρόνος περνά γρηγορότερα καθώς μεγαλώνουμε ηλικιακά! Έτσι λοιπόν, μια ώρα για ένα παιδί είναι σαφώς μεγαλύτερη από ότι για έναν ενήλικα, διατηρώντας πάντα το ίδιο τρόπο μέτρησης της ώρας!
Carpe diem…
Αν ο χρόνος «πετάει», τότε, γεννιέται συνεχώς το ερώτημα για το πώς χρειάζεται να οργανώσουμε το χρόνο μας σε διαφορετικές δραστηριότητες (στο σπίτι, στα παιδιά στη δουλειά, στα ψώνια, στα ταξίδια στη γνώση, κ.λπ.). Ο τρόπος που χρησιμοποιούμε το χρόνο αναμφίβολα έχει αλλάξει καθώς η τεχνολογία, η τηλεόραση, το ιντερνέτ, δημιουργούν καθημερινά καινούριους τρόπους αξιοποίησης.
Μήπως λοιπόν καλούμαστε να συνειδητοποιήσουμε ότι χρειάζεται να ξοδέψουμε τον χρόνο μας σε αυτό που ο καθένας από εμάς θεώρει σημαντικό και όχι επείγον; Το παρόν μας είναι πολύτιμο και καλούμαστε να το πιλοτάρουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Όπως και ο Καβάφης μας υπενθυμίζει μέσα από τη διαχρονικότητα των στίχων του… «Δώδεκα και μισή. Πως πέρασεν η ώρα. Δώδεκα και μισή. Πως πέρασαν τα χρόνια».
Ο τρόπος λοιπόν που θα ζήσουμε, κατανοήσουμε, αντιληφθούμε, νιώσουμε, αισθανθούμε το χρόνο, είναι κατά πολύ μια δικιά μας υπόθεση…
-της Νόρας Κοντοστεργίου, B.A., Pg. Dip., M. Clin. Sc, Ψυχολόγου, Ψυχαναλυτικής, Ψυχοθεραπεύτριας
Σχολιάστε το άρθρο